Wie kent hem niet? De Street Artist van de eeuw (ook al is die eeuw nog jong): Banksy. Nu weer in opspraak, omdat zijn identiteit per ongeluk onthuld zou zijn.

Nog steeds in the dark

“Banksy: Hoody and Dog” by Garry Knight (CC by 2.0) (bron: Flickr)

Eigenlijk kent niemand hem. Nee, nog steeds niet. Want de ware identiteit van Banksy is, net als voorheen, een goed bewaard geheim. Velen menen dat zijn echte naam Robin Gunningham is, maar het zou ook Robin Banks kunnen zijn; een logisch vermoeden; er werd ook beweerd dat ‘robbin’ banks’ (banken beroven) de inspiratie was voor de bijnaam.

Tevens wordt er gespeculeerd over ene Robert Paulson (de auteur van Fight Club?) en over Hoax Artist Paul Horner, maar dat bleek inderdaad een hoax te zijn. Er wordt zelfs gezegd dat Banksy de alter ego van Damien Hirst (ja, die met dat superzoontje) zou zijn, of – nog absurder – Mr. Brainwash himself (MBW, Thierry Guetta, daarover zo meteen meer).

Weten we het dan nu echt?

Op dit moment lijkt het alsof de identiteit van Banksy daadwerkelijk bekend is: Volgens een stennis-artikel van de Independent is het Robert Del Naja (alias ‘3D’), onder andere bekend van de Britse trip-hop band Massive Attack. De overige media namen het onthullingsgerucht natuurlijk meteen gretig over, zie bijvoorbeeld Nu.nl.

De overeenkomsten zijn – volgens voornoemd Independent-artikel – overweldigend: het ‘kán’ geen toeval meer zijn. Jawel hoor, dat kan ’t best. Ik denk eerder dat ze bij Independent & co. een beetje hernieuwde mediale aandacht in de kunstsector nodig hadden en daarom met een nieuwe ‘onthulling’ op de proppen kwamen.

Ten eerste zei ‘Goldie’ (bijnaam voor Clifford Joseph Price, een met Banksy bevriende graffiti-kunstenaar en DJ) niet ‘Robert’, maar overduidelijk ‘Rob’ (luister ook naar het geluidsfragment in het artikel). Awel, daar hadden we er al twee of drie van op het lijstje van potentiële kandidaten.

Ten tweede lijkt de aangehaalde kunst (voornamelijk albumcovers van Massive Attack) qua stijl voor geen meter op wat Banksy produceert. Enfin. Voor meer argumenten moet je de commentaren onder het artikel maar lezen. In The Telegraph (UK) stond overigens ook nog een lezenswaardig en interessant artikel over de identiteit van Banksy, de ‘Scarlet Pimpernel of Modern Art’.

Waaróm wil je het weten?

Over de identiteit van Banksy is in ieder geval al een hoop geschreven en nog meer gespeculeerd; dat hoef ik zeker niet óók nog eens te doen. Waarom zou je het überhaupt wíllen weten? Het is net als het onthullen van de identiteit van een literair pseudoniem. Wat win je ermee om te weten dat Richard Bachman een pseudoniem van Stephen King is? Of om eindelijk te ontdekken wie er nu achter ‘The Stig’ van Top Gear zit? Niets. Het gaat immers om het werk en om de inhoud. Die moeten goed/verrassend/kritisch/spannend zijn. Als degene die erachter zit, niet bekend wil worden, moet dat – naar mijn bescheiden klunstenaarsmening – gerespecteerd worden.

En het dóét er ook helemaal niet toe. Mij gaat het hier, in deze blog, bijvoorbeeld veel meer om de Art World zelf. De internationale kunstwereld, die heel treffend neergezet wordt in de wereldberoemde film ‘Exit Through The Gift Shop’, een zogenaamde ‘mockumentary’ van Banksy zelf en een absolute must see voor iedereen die ook maar een klein beetje in kunst geïnteresseerd is.

Thierry Guetta, de culturele bomaanslag

Wat mij intrigeerde, was de vraag waarom de – oorspronkelijk onbedoelde – hoofdpersoon in de film, de tot dan toe relatief ongetalenteerde Mr. Brainwash (Thierry Guetta), ineens een wereldberoemd street artist kon worden. Hoe kwam deze ‘culturele bomaanslag’ tot stand? Het antwoord: opportunisme. En een deur die op het juiste moment door de juiste portier werd opengehouden.

Thierry Guetta, een aan zijn camera vastgegroeide fransman uit Los Angeles, ontdekte tijdens een familievakantie in Frankrijk en passant dat zijn eigen neef de wereldberoemde street artist ‘Invader’ was. Hij raakte geïntrigeerd door het leven zonder regels en normen, het leven waarin street artists deden (en doen) wat zij ‘goed en kritisch werk’ achten. Door het op de voet volgen van zijn neef kwam Guetta in contact met Banksy. Hij besloot hem nu (ook) te volgen bij alle kunstacties.

Parasiet

Banksy beschouwde Guetta eigenlijk als een lastige parasiet, als een blok aan zijn been. Oorspronkelijk mocht Guetta een documentaire over Banksy maken: alles wat hij deed, vastleggen en alle – geheime en obscure – kunstacties op de voet volgen, om de beelden vervolgens tot een docu-film over street artists samen te voegen. Het resultaat was één grote, chaotische catastrofe, grotendeels over Guetta zelf. Banksy was dermate ontevreden over de film dat hij besloot om met het beeldmateriaal dan zelf maar een mockumentary, een (deels) fictieve documentaire te monteren. Om ook nog even van Guetta af te komen, schopte Banksy hem omhoog: Thierry Guetta moest zelf ook maar street artist worden; hij zou er vast wel ‘goed genoeg’ voor zijn. Grote kans dat Guetta zich nu op zichzelf zou gaan concentreren, zo hoopte Banksy.

‘Gatekeeper’ Banksy zorgde er vervolgens voor dat de tentoonstelling van Guetta, ‘Life is Beautiful’, een gigantisch succes werd, puur door zijn naam eraan mee te geven (Guetta als zijn protegé) en het hele gebeuren expliciet te steunen. Het publiek kwam er, vanwege de associatie met Banksy, in groten getale op af. Guetta verkocht in een mum van tijd voor meer dan één miljoen dollar aan kunstwerken, die hij voor de tentoonstelling in sneltreinvaart geproduceerd had. Lopendebandwerk dus. De tentoonstelling bleef maar liefst twee maand open. Mr. Brainwash (MBW) was gearriveerd in de kunstwereld.

Arrogantie

Guetta ging al snel steeds meer naast zijn schoenen lopen:
„I feel good being an artist with a reputation now. You know, an artist is not someone you can see in one show and you can decide who it is, if he copies Banksy or if he copies Shepard Ferry. It’s about time.”
Je kon het wél zien in één show: alle stijlen van zijn voorgangers werden genadeloos, vluchtig en doelmatig gekopieerd.

Banksy zelf stelde dat hij eigenlijk geen idee had, wat nu te maken van Guetta’s explosieve succes en het plotselinge arriveren in de kunstwereld, hoewel hij zelf de enige echte ‘oorzaak’ daarvoor was. Guetta, gedreven door commercie, kopieerde zich een breuk (letterlijk, zie Exit through the Giftshop – link aan het einde van deze blog) en gooide kunstwerken naar buiten alsof het vuilnis was (het meeste was het ook). Banksy: “Maybe Thierry was a genius all along, maybe he got a bit lucky, maybe it’s a joke.”

Hij begon steeds meer te schamperen, geïrriteerd door de arrogantie van Guetta. Banksy: “Andy Warhol became famous by repeating famous icons until they became ‘meaningless’, but he was extremely iconic in the way he did it. But then Thierry REALLY made them meaningless.”
Banksy begon zelfs het hele concept ‘kunst’ in twijfel te trekken: “I don’t think Thierry played by the rules in some ways, but then, there aren’t supposed to be any rules. So I don’t really know what ‘art’ is. I mean, I always used to encourage anyone to make art. I used to think everyone should do it. And they don’t really do that so much any more.” Uit de film blijkt duidelijk zijn spijt dat hij MBW de toegang tot de kunstwereld had verschaft.

Exit through the back door?

Banksy zelf is al een stuk rustiger geworden na zijn hoogtij-jaren 2013 en 2014.  In januari 2016 verscheen bij de Franse ambassade in London een muurschildering als kritiek op het gebruik van traangas in het vluchtelingenkamp ‘The Jungle’ in Calais. Kort daarna volgde een muurkunstwerk in het vluchtelingenkamp in Calais zelf, waarmee hij de negatieve maatschappelijke houding ten aanzien van de duizenden mensen die daar tot oktober 2016 in tenten leefden, aan de kaak wilde stellen. Banksy’s laatste werk is een prachtige mural m.b.t. Brexit, in Dover (UK, 2017).

De frequentie van verschijnende kunstwerken ligt nu bij circa één tot twee per jaar. Misschien volgt ooit een stille ‘exit through the back door’. Wie weet.

Poortwachters zijn overal

Grote namen als poortwachters, dat is waar het allemaal om draait in de kunstwereld. Dat is ook wat er heel duidelijk naar voren komt in Exit through the Giftshop. Maar niet alleen in de kunstwereld: ook op andere culturele gebieden werkt het zo. Neem bijvoorbeeld ’s Hollands opper-poortwachter Matthijs van Nieuwkerk (DWDD). Het maakt niet uit wat je aan kunst of gekluns eruit poept; je hóéft in feite niets te kunnen, als je je maar interessant, schaamteloos of opzienbarend genoeg weet te presenteren. Weet je in zijn tv-programma te komen en bij hem aan tafel aan te schuiven met je ‘werk’, gaat de poort open. Dan mag je als gevierde artist binnentreden in de immer doordraaiende, elitaire wereld van kunst en cultuur.

Zo blijkt niet alleen in Exit through the Giftshop, maar ook hier: it’s all about names en gatekeepers. Ach, een simpele kunstelende kluns knutselt gewoon een eigen poortje. Kom er maar in!

Overigens: in de film smijt Mr. Brainwash (op 58:06) in alle klungeligheid een emmer witte muurverf om in de laadbak van zijn oude wagen. De verf druipt eruit en maakt een prachtige, spierwitte poel op het vuile, donkere asfalt. Een feest der herkenning voor de ware kluns. Ik moest dat moment dan ook meteen vastleggen, vanzelfsprekend op de meest klunzige wijze.
[Uitgebreide blog volgt later, in de Klunstgalerij.]

‘MBW Carwash’ – Bron: © Klunst.nl

Wil je dat moment in ‘Exit through the Giftshop’ zelf opzoeken, kijk dan de hele film:

https://youtu.be/GSz7kq0Qo7o

(NB: zet je VPN op de USA, anders is de film niet te zien, vanwege rechten en zo)